www.dubbing.fora.pl

[Andrzej Androchowicz]

.............................................................................................

ALEKSANDER BARDINI urodził się 17 listopada 1913 roku w Łodzi. Początkowo pragnął zostać muzykiem. Grę na skrzypcach studiował pod kierunkiem Józefa Jarzębskiego (do jego uczniów należeli m.in. Grażyna Bacewicz i Stefan Rachoń). W tym okresie grywał w Żydowskim Stowarzyszeniu Muzycznym „Hazomir”. Później postanowił pozostać aktorem. W Państwowym Instytucie Teatralnym w Warszawie studiował pod kierunkiem Leona Schillera i Aleksandra Zelwerowicza – aktorstwo (1932-1935), a następnie reżyserię (1936-1939). Swoje muzyczne, aktorskie i reżyserskie pasje połączył, reżyserując Altheę Faleńskiego. Przed wojną zagrał kilka niewielkich ról, m.in. w Hamlecie Szekspira, reżyserowanym przez Aleksandra Węgierkę w warszawskim Teatrze Polskim (1939). W czasie II światowej związany był z Polskim Teatrem Dramatycznym we Lwowie jako aktor i reżyser. Po zakończeniu wojny przeniósł się wraz z lwowskim zespołem do Katowic, gdzie zorganizował studio aktorskie. W 1946 roku w katowickim Teatrze im. Wyspiańskiego wystawił Dom otwarty Bałuckiego.

W tym samym roku po pogromie kieleckim wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie współpracował z Erwinem Piscatorem. Grał także i reżyserował na scenach Kanady i Niemiec Zachodnich. Współpracował z Teatrem Żydowskim w Monachium. Do Polski powrócił w 1950 roku.

Do roku 1957 współpracował z Teatrem Polskim w Warszawie, gdzie m.in. zagrał pana Grandeta w Eugenii Grandet Balzaka (1952). Głównie jednak reżyserował. Wystawiał sztuki współczesne i klasykę, m.in. zrealizował pierwszą powojenną inscenizację Intrygi i miłości Schillera (1951). W 1954 roku w Teatrze Nowej Warszawy wystawił Balladynę Słowackiego, a rok później w Teatrze Polskim zrealizował jedną z pierwszych powojennych adaptacji Dziadów Mickiewicza, z niezapomnianymi kreacjami Stanisława Jasiukiewcza i Ignacego Gogolewskiego, grających na przemian Gustawa-Konrada. Przedstawienie stało się wydarzeniem artystycznym i politycznym. Było znakiem zbliżającej się „odwilży" w polskiej kulturze.

Po rozstaniu z Teatrem Polskim związał się kolejno z łódzkim Teatrem im. S. Jaracza (był tam kierownikiem artystycznym), a po powrocie do Warszawy z Teatrem Ateneum (dyrektor naczelny i artystyczny), Współczesnym i ponownie z Teatrem Polskim. Od połowy lat sześćdziesiątych gościnnie realizował przedstawienia w Starym Teatrze w Krakowie. Do najważniejszych spektakli w jego reżyserii zaliczyć można Sen nocy letniej (1959), Króla Henryka IV (1965) i Miarkę za miarkę (1965) Szekspira, Tramwaj zwany pożądaniem Williamsa (1959) – wszystkie w Ateneum, Jana Gabriela Borkmana Ibsena (1975) w warszawskim Teatrze Współczesnym, Noc Iguany Williamsa (1966) oraz Nasze miasto Wildera (PWST Warszawa, 1966).

Muzyczne fascynacje Bardiniego znalazły odzwierciedlenie w realizacjach znanych oper, począwszy od Borysa Godunowa Musorgskiego(1960), poprzez Don Pasquale Donizettiego (1961), Straszny dwór Moniuszki (1963) – wszystkie wystawione w Operze Warszawskiej, Otella Verdiego (1969), Elektrę Straussa (1971) – obie w Teatrze Wielkim w Warszawie, aż po Katarzynę Izmajłową Szostakowicza (Opera Królewska w Amsterdamie, 1977). Podejmował „ciekawe próby odświeżenia tradycji operowej inscenizacji w sprawdzonych arcydziełach" – (Barbara Osterloff, „Teatr" 1995, nr 11). Jego przedstawienia zazwyczaj wyróżniały się bardzo dobrą reżyserią i dobrym aktorstwem śpiewaków.

Szczególne miejsce w życiu Bardiniego zajmowała praca pedagogiczna. Rozpoczął ją już w latach pięćdziesiątych w warszawskiej szkole teatralnej, w której do 1978 roku uczył głównie aktorstwa. Najbardziej znaną realizacją, jaką przygotował ze studentami, były Ćwiczenia z Szekspira (1971), wielokrotnie prezentowane także za granicą, m.in. w Stanach Zjednoczonych. Nauczał również na University of Georgia w USA i w Statens Musik Dramatiska Skola w Sztokholmie. Wykształcił kilka pokoleń aktorów. Jak wspominał Andrzej Szczepkowski, Bardini „był jednym z najmądrzejszych pedagogów. Uczył mówić, śpiewać, zachowywać się na scenie, a także myśleć" („Gazeta Wyborcza" 1995, nr 177). Pod koniec lat siedemdziesiątych zrezygnował z reżyserii i zajęć ze studentami. Wciąż jednak pozostawał w centrum życia teatralnego. Był członkiem Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego ITI i jurorem na Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu.

Niemal od początku współpracował z Telewizja Polską, gdzie występował jako aktor i gdzie reżyserował sztuki w poniedziałkowym Teatrze Telewizji. Do najgłośniejszych spektakli w jego reżyserii należały Samoobsługa Pintera (1973), Pokój na godziny Landovsky'ego (1989) oraz Trzy siostry Czechowa (1974). Ten ostatni otworzył drogę do kariery ówczesnym studentkom szkoły teatralnej – Ewie Ziętek, Krystynie Jandzie i Joannie Szczepkowskiej. Do najciekawszych ról Bardiniego jako aktora należał Goldberg w Urodzinach Stanleya Pintera (1986) w reżyserii Z. Zapasiewicza i Doktor Marquet w Kobiecie zawiedzionej de Beauvoir (1995) w reżyserii A. Barańskiego. W latach siedemdziesiątych prowadził w Telewizji własny program, w którym udzielał profesjonalnych wskazówek młodym estradowcom-amatorom.

Z filmem związał się już w 1937, grając epizodyczną rolę górala w Halce Gardana. Przed wojną zagrał także lekarza w Profesorze Wilczurze Waszyńskiego (1938). Niezapomniane role stworzył jako Mecenas Axer w Sprawie Gorgonowej (1977) Majewskiego, Ordynator w Spirali (1978) i Profesor Kern w Dotknięciu ręki (1992) Zanussiego oraz Mecenas Labrador w Bez końca (1985) i Dyrygent w Podwójnym życiu Weroniki (1991) Kieślowskiego. W filmie Bardini prezentował aktorstwo powściągliwe i oszczędne w wyrazie. Po premierze Krajobrazu po bitwie Wajdy (1970), antysemickie ugrupowania polityczne, działające w kraju po Marcu 1968 roku, wytykały aktorowi jego żydowskie pochodzenie: „Polacy tańczą Jeszcze Polska nie zginęła, jak im Żyd zagra”. Była to aluzja do sceny, w której Profesor (Bardini) gra na skrzypcach Mazurka Dąbrowskiego uwolnionym z obozu koncentracyjnego więźniom.

Często i chętnie realizował się jako aktor dubbingu. Jego niski, melodyjny głos o nieskazitelnej dykcji był doskonale rozpoznawany przez polskich kinomanów. Obok Jana Koechera i Zdzisława Mrożewskiego stał się najlepszym odtwórcą, dubbingującym role francuskiego aktora Bernarda Bliera. Prawdziwym majstersztykiem stał się czytany przez Bardiniego komentarz do radzieckiego filmu dokumentalnego Zwyczajny faszyzm w reżyserii Michaiła Romma. Zastosowane przez aktora środki wyrazu (cynizm, ironia, a nawet żart), pogłębiły filozoficzną wymowę filmu.

Aktor był wielokrotnie uhonorowany, m.in. III nagrodą za reżyserię sztuki Próba sił J. Lutowskiego w Teatrze Polskim w Warszawie na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu (1951), nagrodą państwową III stopnia za reżyserię przedstawienia Sprawiedliwi ludzie K. Brandysa w Teatrze Polskim w Warszawie (1953), nagrodą państwową II stopnia za reżyserię przedstawienia Juliusz i Ethel L. Kruczkowskiego w Teatrze Polskim w Warszawie (1955), nagrodą Komitetu ds. PRiTV za osiągnięcia w dziedzinie reżyserii radiowej (1963), nagrodą ministra kultury i sztuki – tytuł Zasłużony Nauczyciel PRL (1973), nagrodą ministra kultury i sztuki z okazji Dnia Nauczyciela; Złotym Ekranem w kategorii Indywidualność Telewizyjna; nagrodą tygodnika "Przyjaźń" za reżyserię Barbarzyńców M. Gorkiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1976), Złotym Szczupakiem na Festiwalu Telewizyjnym w Olsztynie; nagrodą Komitetu ds. PRiTV I stopnia (1977), Nagrodą Miasta Warszawy (1982), Wielkim Splendorem – nagrodą Teatru Polskiego Radia (1994). Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993).

Zmarł 30 lipca 1995 roku w Warszawie. Aktora pochowano na warszawskich Starych Powązkach.

Praca w dubbingu (wybrane role):

1957 – Witaj nam, Mr. Marshall – Impresario Manolo
1957 – Wujaszek z Ameryki
1963 – Czarny monokl
1963 – Siódmy przysięgły
1966 – Zwyczajny faszyzm – lektor komentarza
1968 – Testament gangstera
1968 – Wątła nić – Doktor Coburn
1969 – Każdemu swoje
1970 – Nie drażnić cioci Leontyny – Gruby Karol
1970 – Obcy
1970 – Profesor zbrodni


Źródła: K. Młynarz, Aleksander Bardini [w] 100 gwiazd polskiego filmu, Poznań 1999;
Ponadto strony internetowe: www.dubbing.fora.pl [link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych] (M. Mokrzycka-Pokora, Sylwetka Aleksandra Bardiniego)

Andrzej Androchowicz